Η Αλγερία κάτω από την κυριαρχία των Γάλλων αποικιοκρατών (1830-1954)
Η Αλγερία ήταν το πρώτο θύμα της Γαλλικής επεκτατικής πολιτικής στη Β. Αφρική. Τον Ιούνιο του 1830 ο γαλλικός στρατός αφού αποβιβάστηκε στην Αλγερία, κατατρόπωσε τα στρατεύματα της και στις 5 Ιουλίου κατέλαβε την πρωτεύουσά της το Αλγέρι. Ωστόσο, στο εσωτερικό της Αλγερίας οι φυλές υπό την καθοδήγηση του εμίρη Αμπντ αλ Καμπίρ πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση στους κατακτητές. Μετά την ήττα του εμίρη το 1847, ο αγώνας συνεχίστηκε έως ότου τα γαλλικά στρατεύματα κατέκτησαν την ορεινή Καβυλία το 1851-1857 και κατέπνιξαν την εξέγερση 200 περίπου φυλών με επικεφαλής τον Μουχμετ Μουκρένι το 1871, καθώς και την εξέγερση των φυλών ουλάντ – σιντί σεΐχ το 1881.
Επιδιώκοντας την οικονομική εκμετάλλευση της Αλγερίας και την μετατροπή της σε σύντομο χρονικό διάστημα σε αγροτικό εξάρτημα, που θα παρείχε στη Γαλλία πρώτες ύλες, η Γαλλική κυβέρνηση διευκόλυνε τον αποικισμό της όχι μόνο με Γάλλους αλλά και με Ιταλούς, Ισπανούς και άλλους Ευρωπαίους. Οι αποικιοκράτες κατέλαβαν τις καλύτερες γαίες, όπου εισήγαγαν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής χρησιμοποιώντας την μισθωτή εργασία. Οι αγρότες της Αλγερίας, απωθημένοι στις σχεδόν άγονες γαίες των ορεινών και έρημων περιοχών καταστρέφονταν ενώ οι φεουδάρχες, συμβιβάστηκαν με τους αποικιοκράτες, διατήρησαν τη γη και τα προνόμιά τους και σποραδικά άρχισαν να εφαρμόζουν (κυρίως στις αρχές του 20ου αιώνα) καπιταλιστικές μεθόδους καλλιέργειας. Με την ανάπτυξη της γαιοκτησίας αυξήθηκε και ο πληθυσμός των Ευρωπαίων (344χιλ το 1876, 752χιλ το 1911). Παράλληλα με τους αποικιοκράτες, την υπαλληλική γραφειοκρατία και τους αστούς, εμφανίστηκε και το στρώμα των Ευρωπαίων εργατών, εργαζομένων και διανοούμενων. Έτσι πολλοί Ευρωπαίοι δημοκράτες μέρος το 1870-1871 στην κίνηση για την ίδρυση της κομμούνας του Αλγερίου και λίγο αργότερα, των πρώτων σοσιαλιστικών οργανώσεων της Αλγερίας. Στήριγμα της αποικιακής αντίδρασης, ήταν οι πιο ευκατάστατοι Ευρωπαίοι.
Ο γηγενής πληθυσμός δεν είχε κανένα δικαίωμα και από το 1881 ίσχυε για αυτόν ο «Κώδικας Ιθαγενών» που καθιέρωνε την αυθαιρεσία της αποικιακής διοίκησης, με το δικαίωμα να υποβάλλει τους Αλγερινούς, χωρίς δίκη, σε οποιεσδήποτε διώξεις. Απαγορεύονταν σε αυτούς να οργανώνονται σε πολιτικά κόμματα και συνδικάτα και να συμμετέχουν σε οργανώσεις που είχαν ιδρύσει Ευρωπαίοι. Η προπαγάνδα για παθητική αντίσταση και το κίνημα των Αλγερινών που εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα που αγωνιζόταν κυρίως για την παραχώρηση στους Αλγερινούς των πολιτικών δικαιωμάτων του Γάλλου πολίτη, δεν άλλαξαν την κατάσταση.
Κατά τα χρόνια του Ά Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918 επιστρατεύτηκαν στο Γαλλικό στρατό 173χιλ. Αλγερινοί (25χιλ. Σκοτώθηκαν) ενώ 120χιλ. μεταφέρθηκαν στη Γαλλία για αμυντικές εργασίες. Σε πολλές περιοχές, οι φυλές αντιστάθηκαν ένοπλα στην επιστράτευση. Ο περιορισμός των εισαγωγών από τη μητρόπολη υποβοήθησε εν μέρει την ανάπτυξη της τοπικής βιομηχανίας και της μεταποιητικής βιομηχανίας. Μεγάλωσε η εργατική τάξη και δυνάμωσαν οι θέσεις της εθνικής αστικής τάξης στο εμπόριο, τη βιοτεχνία και την αγροτική οικονομία. Η πλειοψηφία των φεουδαρχών και της αστικής τάξης υποστήριζαν τη Γαλλία στα χρόνια του πολέμου, αλλά μερικές ομάδες της αστικής τάξης και της μουσουλμανικής διανόησης υπολόγιζαν να επιτύχουν την ανεξαρτησία τους με τη βοήθεια της Γερμανίας και της Τουρκίας.
Η άνοδος του εθνικό-απελευθερωτικού αγώνα 1918-1954
Η Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία, που είχε μεγάλη επίδραση στο Παγκόσμιο Επαναστατικό Κίνημα διευκόλυνε την εμφάνιση νέων μορφών εθνικό-απελευθερωτικού αγώνα του αλγερικού λαού. Μετά το 1919 πραγματοποιούνται αγροτικές εξεγέρσεις και αναπτύσσεται το εργατικό κίνημα. Το 1920 η πλειοψηφία των σοσιαλιστικών ομάδων της Αλγερίας προσχωρεί στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΓ) και δημιουργούνται νέα αλγερινά τμήματα του ΚΚΓ ενώ μεγαλώνει το ποσοστό των αλγερινών εργατών, που παίρνουν μέρος στον αγώνα των δημοκρατικών συνδικάτων. Γύρω στα 1930 αρχίζει η συσπείρωση των γηγενών στο αλγερινό τμήμα του ΚΚΓ (ενώ προηγούμενα το κομμουνιστικό κόμμα το υποστήριζαν κυρίως οι Ευρωπαίοι εργάτες).
Κάτω από την πίεση του απελευθερωτικού κινήματος οι αποικιακές αρχές αναγκάστηκαν το 1919 να κάνουν ορισμένες παραχωρήσεις. Μερικές ομάδες αλγερινών (αστοί, δημόσιοι υπάλληλοι και γαιοκτήμονες), απόκτησαν το δικαίωμα ψήφου κατά τις δημοτικές εκλογές αλλά αυτό δεν ανέστειλε την παραπέρα ανάπτυξη του αντιαποικιακού αγώνα.
Το 1926 οι αλγερινοί εργάτες ίδρυσαν στη Γαλλία την εθνική – επαναστατική οργάνωση «Βορειοαφρικανικός αστέρας» που το 1929 αν και τέθηκε εκτός νόμου επειδή προπαγάνδιζε την ανεξαρτησία της Αλγερίας, συνέχισε τη δραστηριότητά του παράνομα στο Παρίσι. Το 1931 στην Αλγερία δημιουργήθηκε η Ομοσπονδία των αλγερινών Ουλεμάδων (μουσουλμάνοι θεολόγοι) που επιδίωκε την ανάπτυξη της κουλτούρας και την παιδεία στην αραβική γλώσσα, το σταμάτημα των επεμβάσεων των αποικιακών αρχών στα θέματα της μουσουλμανικής λατρείας, και στρέφονταν κατά των μαραμπούτι (θρησκευτικοί φεουδάρχες) συνεργατών των αποικιοκρατών και ήταν υπέρ της αυτοτέλειας του αλγερινού έθνους.
Με την νίκη του λαϊκού μετώπου στη Γαλλία (1936) καταργήθηκαν στην Αλγερία βασικά άρθρα του «Κώδικα Ιθαγενών» και παραχωρήθηκαν στους αλγερινούς κάποιες δημοκρατικές ελευθερίες, πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα να οργανώνονται σε πολιτικά κόμματα και σε συνδικάτα. Άρχισε έτσι η κίνηση για τη συσπείρωση των δημοκρατικών δυνάμεων. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Αλγερίας (ΚΚΑ) που ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1936, διατηρώντας την οργανωτική του αυτοτέλεια πήρε μέρος μαζί με άλλα κόμματα και οργανώσεις στο Μουσουλμανικό Κογκρέσο, που δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 1936 και επιδίωκε τη δημοκρατικοποίηση της Αλγερίας με δημοκρατικά μέσα.
Ωστόσο, με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, 1939-45, εντάχθηκε στη χώρα η αντίδραση. Έτσι το Σεπτέμβριο του 1939 τέθηκε εκτός νόμου το ΚΚΑ ο Βορειοαφρικανικός Αστέρας (μετονομασμένος πλέον σε «Κόμμα του Αλγερινού λαού»). Μετά τη συνθηκολόγηση της Γαλλικής κυβέρνησης με την χιτλερική Γερμανία (Ιούνιος 1940) η Αλγερία μετατράπηκε σε πηγή πρώτων υλών και προϊόντων για τη Γερμανία και την Ιταλία.
Τον Νοέμβριο του 1942, αποβιβάστηκαν στην Αλγερία αγγλοαμερικανικά στρατεύματα. Στις μάχες με το φασιστικό στρατό, που είχε εδραιωθεί στην Τυνησία, μαζί με τους συμμάχους πολέμησαν και γαλλικά στρτεύματα, που είχαν συγκροτηθεί κυρίως από αλγερινούς, μαροκινούς, και κατοίκους άλλων γαλλικών αποικιών της Αφρικής. Τον Ιούνιο του 1943, στο έδαφοςς της Αλγερίας δημιουργήθηκε η Γαλλική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης που απομάκρυνε από τον κρατικό μηχανισμό όσους ήταν γνωστοί σαν οπαδοί του καθεστώτος του Βισύ και δεν έδωσε σημασία στα αιτήματα των αλγερινών πατριωτών που είχαν διατυπωθεί στη «Διακύρηξη του λαού της Αλγερίας» και στο «Σχέδιο μεταρρυθμίσεων» (κατάργηση των προνομίων της μειονότητας των ευρωπαίων, συμμετοχή των αλγερινών στη διακυβέρνηση της χώρας και σύγκληση του Νομοθετικού σώματος της Αλγερίας μετά το τέλος του πολέμου) που είχαν ψηφισθεί το 1943.
Η αυθόρμητη αντιαποικιακή εξέργεση, που εκδηλώθηκε το Μάιο του 1945, πνίγηκε στο αίμα. Μετά από μακρόχρονη πάλη στο γαλλικό κοινοβούλιο, επιβλήθηκε στην Αλγερία ο Οργανικός Καταστατικός Χάρτης του 1947, που ουσιαστικά διατηρούσε πλήρη την εξουσία της γαλλικής αποικιακής διοίκησης. Επί πλέον παρά τις τυπικές «εγγυήσεις των δικαιωμάτων» των αλγερινών, που διακήρρυτε ο Καταστατικός χάρτης, εξακολουθούσαν όπως και πριν να παραβιάζονται όλες οι δημοκρατικές ελευθερίες, να γίνονται νοθείες κατά τις εκλογές, και να υφίστανται άγριες διώξεις οι αγωνιστές της ανεξαρτησίας. Η εθνική καταπίεση συνδυαζόταν με την οικονομική: Τα 2/3 των αγροτών έχασαν την γη τους, η ανεργία στις πόλεις πήρε μαζικό χαρακτήρα σε βάρος των αλγερινών και εφαρμόζονταν πολιτική διακρίσεων κατά την πρόσληψη σε εργασία και την αμοιβή για την ίδια δουλειά σε σχέση με τους ευρωπαίους. Η γενική δυσαρέσκεια προς το αποικιακό σύστημα μεγάλωνε και προσλάμβανε μορφές πανεθνικής διαμαρτυρίας. Το 1947 στις ορεινές περιοχές άρχισαν να εμφανίζονται ομάδες ανταρτών και κατά το Μάρτιο του 1954 οι πατριώτες ίδρυσαν την «Επαναστατική Επιτροπή Ενότητας και δράσης», που έθεσε ως σκοπό την ανατροπή του αποικιακού ζυγού με ένοπλο αγώνα. Μέσα σε μερικούς μήνες η επιτροπή αυτή αναδιοργανώθηκε σε Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης (ΜΕΑ) και άρχισε την διαδικασία της ένοπλης εξέγερσης.
Η εθνικο-δημοκρατική επανάσταση και η εθνική ανεξαρτησία
Τη νύχτα προς την 1η Νοεμβρίου 1954 άρχισε η αντιιμπεριαλιστική εξέγερση και οι γαλλικές αρχές πήραν πολλά μέτρα για την γρήγορη κατάπνιξή της. Έτσι μεταφέρθηκαν στην Αλγερία μεγάλα τμήματα του γαλλικού στρατού (το 1955 ο αριθμός των γαλλικών στρατευμάτων έφτανε τις 400χιλ.), που συμπεριφέρθηκαν άγρια στον άμαχο πληθυσμό, κατέστρεψαν χωριά και υποχρέωναν τους κατοίκους να μετοικούν ομαδικά επιδιώκοντας με τον τρόπο αυτό να τους αποξενώσουν από τους εξεγερμένους. Όμως παρά την υπεροχή των αποικιακών δυνάμεων η εξέγερση επεκτάθηκε βαθμιαία σε όλη την Αλγερία. Την εξέγερση, εκτός από τους φτωχούς αγρότες των ορεινών περιοχών υποστήριζαν οι μικροαστοί των πόλεων, το προλεταριάτο και οι φοιτητές. Η συμπαράσταση προς τους μουτζαχίδες – αγωνιστές του Στρατού Εθνικής Απελευθέρωσης (ΣΕΑ, ιδρύθηκε το 1954) προσέλαβε διάφορες μορφές: μαζικές αντιαποικιακές απεργίες, συγκέντρωση χρημάτων, ιματισμού, και φαρμάκων για τους αντάρτες και προπαγάνδα για την απομόνωση των αποικιακών αρχών. Παράλληλα δρούσαν έντονα οι παράνομοι των πόλεων, οι φενταγίν και οι εφεδρικοί μαχητές, οι μουσαμπίλι που ασκούσαν αντιαποικιακή τρομοκρατία και οργάνωσαν σαμποτάζ στα μετόπισθεν του εχθρού. Το 1955-56 σχεδόν όλα τα εθνικιστικά κόμματα διαλύθηκαν και προχώρησαν στο ΜΕΑ. Τα συνδικάτα που ιδρύθηκαν κατά τα μέσα της δεκαετίας 1950-1960, οι μαζικές οργανώσεις των φοιτητών, των εμπόρων κ.α υποστήριξαν το ΜΕΑ και έτσι η εξέγερση εξελίχτηκε σταδιακά σε αντιαποικιακή εθνικό-δημοκρατική επανάσταση. Το ΚΚΑ που είχε τεθεί εκτός νόμου, στήριξε ενεργά το ΜΕΑ στο στρατιωτικό και πολιτικό τομέα αλλά διατήρησε την ιδεολογική και οργανωτική του αυτοτέλεια.
Η Σοβιετική ένωση ήταν πάντα υπέρ της αναγνώρισης των νομίμων αιτημάτων των Αλγερινών πατριωτών. Μαζί με πολλές σοσιαλιστικές και άλλες χώρες η ΕΣΣΔ ζήτησε από τον ΟΗΕ την αναγνώριση τους δικαιώματος της Αλγερίας για ανεξαρτησία και ενίσχυσε το λαό της πολύπλευρα, ηθικά, πολιτικά, οικονομικά και με οπλισμό.
Οι βαριές απώλειες δεν λύγισαν τους Αλγερινούς (1,5 εκατομμύρια σκοτώθηκαν, 2 εκατομμύρια ρίχτηκαν στις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και 9 χιλιάδες χωριά κάηκαν.) Έτσι το Σεπτέμβριο του 1959, η Γαλλική κυβέρνηση αφού πείστηκε για την αδυναμία της να καταστείλει στρατιωτικά το εθνικό απελευθερωτικό κίνημα, αναγνώρισε το δικαίωμα του λαού της Αλγερίας για αυτοδιάθεση. Παρ’ όλα αυτά ο πόλεμος συνεχίστηκε εξαιτίας της πίεσης που ασκούσε η αποικιακή αντίδραση στην Αλγερία και τη Γαλλία, η οποία τελικά οργάνωσε και εκεί ανταρσίες: των Ευρωπαίων κυρίων (Ιανουάριος 1960) και της φιλοφασιστικής στρατοκρατίας (Απρίλιος 1961).
Μόνο με την καταστολή αυτών των στάσεων, άρχισαν οι συνομιλίες μεταξύ της Γαλλικής και της Προσωρινής Κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Αλγερίας, που έληξαν με την υπογραφή της συμφωνίας στο Εβιάν, στις 16 Μαρτίου 1962, που προέβλεπε την κατάπαυση του πυρός, την αυτοδιάθεση της Αλγερίας, μετά από δημοκρατικό ψήφισμα και τη μελλοντική οικονομική και πολιτιστική συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και Αλγερίας. Η Γαλλία, υποχρεωνόταν να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Αλγερία σε 3 χρόνια (αποσύρθηκαν το 1964) να εγκαταλείψει τις στρατιωτικές βάσεις της Σαχάρας σε 5 χρόνια (εκκενώθηκαν την 1η Ιουλίου 1967) και μέσα σε 15 χρόνια να εκκενώσει τη στρατιωτική θαλάσσια βάση το Μέρς-ελ-Κεμπίρ (εκκενώθηκε 9 χρόνια νωρίτερα τον Φεβρουάριο του 1968).
:format(webp)/cloudfront-us-east-1.images.arcpublishing.com/tgam/WD4HCWGD65PSLLFXNOZJRKMW3A.jpg)
Πηγές: Λήμμα «Αλγερία» από τη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. Σελ.: 114-116
Κοκονάκι 